Colonial Voyage The website dedicated to the Colonial History
Hoofdstuk 3.
De eerste reis van Vasco da Gama naar Indië
3.1 De bronnen
Geschreven door Arnold van Wickeren
De rapportage die Vasco da Gama van zijn reis voor koning Manuel heeft gemaakt, is verloren gegaan. Ravenstein is van oordeel dat João de Barros bij het schrijven van zijn kroniek over dit rapport heeft kunnen beschikken. Tijdens de reis zijn door een van de bemanningsleden aantekeningen gemaakt, die door sommigen worden aangeduid als Diário (dagboek) en door anderen als Roteiro (vaarplan). Dit dagboek of vaarplan wordt tegenwoordig algemeen toegeschreven aan Álvaro Velho, een soldaat op de São Rafael. Afgezien van deze bron zijn er kronieken bewaard gebleven van verschillende 16e eeuwse kroniekschrijvers. De belangrijkste van hen zijn:
-
João de Barros (1496-1570), die in de jaren 1552-1563 zijn Decadas da Asia schrijft. Zijn geschriften zijn voor het eerst gepubliceerd in de periode 1552-1617;
-
Fernão Lopes de Castanheda, auteur van História do descobrimento e conquista da India pelos portugueses. Deze kroniek in acht delen, die tot 1542 loopt, is in de jaren 1551-1561 gepubliceerd in Coimbra; Volgens Ravenstein heeft Castanheda zich vrijwel uitsluitend gebaseerd op Alvaro Velho’s Dagboek.
-
Damião de Goís, schrijver van de Crónica do felicissimo Rei D. Manuel, uitgegeven in de jaren 1563-1567;
-
Gaspar Correa of Correia, auteur van de Lendas da India. Deze vroegste kroniek van de hand van de secretaris van de fameuze Vice Rey (onderkoning) van de Estado da India (Portugees Indië) Dom Afonso de Albuquerque, dateert uit de eerste helft van de 16e eeuw. Gaspar Correia’s kroniek is pas in de 19e eeuw gedrukt en gepubliceerd, nadat de uitgever tenslotte ook het eerste deel, in een overgeschreven versie, van het vierdelige werk uit particulier bezit in handen had gekregen.
Latere Portugese historici, onder wie Faria y Sousa (Asia Portuguesa) hebben de beschrijving van de eerste reis van Vasco da Gama op enkele punten aangevuld. Helaas is niet alleen het Diário zeer onvolledig, maar ook de genoemde kronieken zijn dat. Bovendien bevatten deze kronieken aanwijsbare fouten en inconsistenties en spreken zij elkaar op vrijwel alle denkbare punten tegen. De auteurs zijn het niet eens over: het aantal schepen, waarmee Vasco da Gama is uitgezeild, hun namen, typen en tonnage, het aantal opvarenden, de datum van het vertrek en andere relevante data, enzovoorts, enzovoorts. In latere tijd zijn de kronieken, voorzien van beschouwingen en annotaties, een aantal keren opnieuw uitgegeven. Daarbij hebben historici geworsteld met de omissies en tegenstrijdigheden in de bronnen. Toen in de 19e eeuw Lendas da India van Gaspar Correia voor het eerst werd uitgegeven, werd deze zeer uitvoerige kroniek, om verschillende redenen en niet in de laatste omdat de auteur gebruik heeft kunnen maken van het dagboek van de priester en tochtgenoot van Vasco da Gama Joam Figueira, als de steen der wijzen beschouwd, totdat bleek dat daarin feiten en fictie worden vermengd.
In dit boek is onder andere gebruik gemaakt van Ravensteins veel geroemde voor de Hakluyt Society verrichte studie. In dit werk, A journal of the first voyage of Vasco da Gama 1497-1499 (London, 1898), geeft Ravenstein een vertaling van het `Dagboek’ van Alvaro Velho en voorziet deze van tal van annotaties, waarin het `Dagboek’ vergeleken wordt met de geschriften van andere kroniekschrijvers. Ravenstein geeft in een aantal appendices bovendien onder meer vertalingen van relevante passages uit brieven van de in Lissabon wonende Florentijnse koopman Girolamo Sernigi, die daarin bijzonderheden over Vasco da Gama’s eerste reis vermeldt, die hij heeft opgetekend uit de mond van deelnemers aan de tocht. Ravenstein besteedt ook aandacht aan brieven die door koning Manuel naar aanleiding van Vasco da Gama’s eerste reis geschreven zijn. Tenslotte beschrijft hij eveneens zelf de tocht.
Naast Ravensteins studie is geraadpleegd The Three Voyages of Vasco da Gama, zijnde de uitstekende Engelse vertaling van het relevante gedeelte van Lendas da India door Lord Stanley of Alderley, eveneens uitgegeven voor de Hakluyt Society (London, 1869). Lord Stanley heeft zijn vertaling van annotaties voorzien, waarin hij de kroniek van Correia vergelijkt met die van Barros, Castanheda, Goís en anderen. Van de moderne werken dient vooral vermelding História dos Descobrimentos Portugueses van Damião Peres (4e druk Porto 1992). Bij de hiernavolgende beschrijving van de eerste reis van Vasco da Gama naar Indië worden verschillen tussen de kroniekschrijvers aangestipt, voorzover deze blijken uit de voetnoten in de geraadpleegde werken. Aan de belangrijkste resterende problemen rond de reis van Vasco da Gama wordt uitgebreider aandacht besteed.
