Strijd met Castilië. Portugal ten tijde van Afonso V

Deel 2 Index

Hoofdstuk 2

Portugal ten tijde van Afonso V (1438-1481)

2.4 Strijd met Castilië

Geschreven door Arnold van Wickeren

Interventie in elkaars aangelegenheden is voor Castilië en Portu­gal niet onge­bruikelijk. Telkens als er tweedracht ontstaat in een van beide landen, lokt dit een reactie van het buurland uit. De rechtvaardiging daarvoor is een vage wens van de koningen van Castilië en Portugal het gehele Iberi­sche schiereiland te vereni­gen. Tijdens de regering van Enrique IV (1454-1474) beleeft Castilië turbulente tijden. De autoriteit van de koning wordt nauwelijks gerespecteerd en van zijn dochter en erfgenaam Juana wordt terecht of ten onrechte gezegd, dat zij de dochter is van een edelman, Beltrán de la Cueva. Vandaar haar bijnaam `Beltraneja’. Enrique heeft voor zijn dochter en voor zijn zuster Isabella verschil­lende huwelijkskandi­daten op het oog. De Portugese koning Afonso V, die we­duwnaar is, en zijn zoon João, de latere koning João II, behoren tot de promi­nentste kandida­ten. Isabella, begerig om te trouwen, treedt echter leeftijd in 1469 in het huwelijk met kroonprins Ferdinand van Aragón. Isabella is dan achttien en Ferdinand zeventien jaar oud. Als Enrique II in 1474 overlijdt, roept Isabella zich uit tot konin­gin van Castilië. De feodale partij in Cast­ilië, die vijandig staat tegen­over Isabella, biedt de Portuge­se koning de kroon van Castilië aan. Verwacht wordt dat Afonso V dan met Juana trouwt. Deze huwt Juana begin 1475 inderdaad en hij noemt zich koning van Léon en Castilië, daarmee de rechten van Juana op de Castili­aanse troon onderstre­pend. Dit betekent oorlog tussen Portugal en Castilië. Juana wordt door weinig Castili­aanse edelen gesteund. Velen aarzelen of zij voor Afonso zullen kiezen, of voor het jonge koppel Isabella en Ferdi­nand, dat hen met beloften, steekpen­ningen en morele argumenten aan zijn zijde tracht te krijgen. Afon­so valt in 1475 Castilië binnen, bezet het grootste deel van León, maar slaagt er niet in de vijand in 1476 bij Toro beslis­send te verslaan. Door zijn neder­laag ver­liest Afonso zijn aan­zien onder de Castiliaanse adel. Hij keert terug naar Portugal en tracht vergeefs interventie van Frankrijk uit te lokken. Afonso neemt dan, tegen de raad van zijn meeste adviseurs in, het onge­bruikelijke besluit koning Louis XI van Frankrijk persoonlijk te gaan overtuigen van de rechtmatig­heid van zijn aanspra­ken op de kroon van C­astilië.

Hij zeilt met twintig schepen naar Colliou­re en reist over land naar Tours, om de hulp van Louis XI tegen Castilië in te roepen. Afonso raakt in 1476 betrokken bij het eindspel in het bittere conflict tussen Louis XI en Karel de Stoute, hertog van Bourgondië. Afonso laat zich gemakke­lijk door beide kemphanen beïnvloeden en is diploma­tiek te onbe­kwaam om ook maar iets te kunnen uitrich­ten. Het gevolg is dat hij het verbruit zowel bij Louis XI, als bij Karel de Stoute. Hevig teleurgesteld doet Afonso in 1477 afstand van de troon van Portugal en scheept zich in voor een pelgrims­reis naar het Heilige Land. Louis behoedt hem voor dit avontuur door hem min of meer gedwongen naar Portugal terug te doen keren.

Afonso arriveert zwaar gedesillusio­neerd in zijn land. Zijn zoon João, die zichzelf enkele dagen eerder tot koning heeft uitgeroe­pen, geeft zijn nieuwe waardig­heid op en haalt zijn vader over de koninklijke macht weer te gaan uitoefe­nen. Portugal en Castilië trachten vanaf 1477 het geschil om de troon van Casti­lië door onder­handelingen op te lossen. Deze onderhandelingen, die aan Portugese zijde gevoerd worden door kroonprins João, worden in 1479 afgerond met het Ver­drag van Alcáçovas. Hetzelfde jaar waarin Ferdinand van Aragón de troon erft van Juan II van Aragón en Sicilië (1458-1479) en Aragón en Castilië verenigd worden. Isabel­la en Ferdinand regeren vanaf 1479 over geheel Spanje, voorals­nog met uitzondering van de kleine koninkrijken Navarra en Granada. Bij het Verdrag van Alcáçovas geeft Afonso de rechten van zijn vrouw op de Castili­aan­se troon op. Juana trekt zich diep teleurge­steld terug in een klooster, waar zij in 1530 zal overlijden. Na de terugkeer van Afonso in Portugal in 1477 tot aan diens overlijden in 1481 delen Afonso en João de koninklijke macht, waarbij João volle­dig belast is met het toezicht op de overzeese expansie.

2.5 De reizen van Diogo Gomes en Pedro de Sintra (1458-1462).